Creativiteit

Kompas21 / De 10 vaardigheden / Creativiteit

Creativiteit

In de maand april 2018 stond creativiteit centraal. Gastschool deze maand is SintLucas.

Sint Lucas
Creativiteit

Group Design Room Creativiteit

In de maand waarin creativiteit centraal staat is SintLucas natuurlijk de perfecte school voor de Group Design Room. Een enthousiaste groep van docenten, projectleiders, mensen uit het werkveld én een grote groep studenten hebben gebrainstormd over wat volgens hen creativiteit inhoudt en welke niveaus je hierin kunt onderscheiden.

Vijf aspecten van creativiteit

Na de brainstorm heeft de groep gestemd en is de volgende top 5 van aspecten benoemd:

  1. Vrij denken (vanuit verschillende perspectieven denken).
  2. Risico’s (durven) nemen/out of the box denken. Hier valt verder onder: spelen/uitproberen/verder denken.
  3. (Onverwachte) verbindingen leggen/associëren/combineren.
  4. Authenticiteit/jezelf durven zijn (qua vakgerelateerd werken maar ook hoe je doet, je uiterlijk).
  5. Doorzettingsvermogen.

Gevoel

In de gesprekken in groepen kwam daarna vaker naar voren dat het zichtbaar maken van creativiteit veelal gebeurt op basis van gevoel. Docenten kunnen op basis van hun gevoel haarfijn uitleggen welke student wel of niet creatief kan werken.

Dit in woorden proberen te vatten en het overdraagbaar maken naar anderen is een stuk ingewikkelder – en natuurlijk precies waar we bij KOMPAS21 naar op zoek zijn en wat het tegelijk zo lastig maakt.

Grote rol studenten

Opvallend aan deze GDR-sessie was dat de studenten een grote rol namen in de plenaire discussies waarin voorbeelden, scenario’s en definities van creativiteit in het mbo de revue passeerden. Juist deze input van de studenten gaf een mooie verdieping aan de gesprekken en zorgde voor uitkomsten die echt aansluiten bij wat studenten nodig hebben. Omdat KOMPAS21 gebruikt zal worden door studenten is hun input zeer waardevol tijdens de GDR-sessies.

Peiling over Creativiteit

In de online peiling onder zo’n 70 mbo-studenten, mbo-docenten, andersoortige onderwijsprofessionals in het mbo en bedrijfsleven vroegen wij hoe zij denken over creativiteit.

Studenten denken bij creativiteit vooral aan het oplossen van situaties of problemen en het (hiervoor) gebruiken van een eigen, originele aanpak. Deze invullingen van creativiteit worden ook herkend door docenten en andere onderwijsprofessionals uit het mbo en het bedrijfsleven. Zij vullen deze aan met onderdelen die ook uit een eerdere inventarisatie van nationale en internationale publicaties over creativiteit naar voren komen (zie voor een beschrijving hiervan ‘literatuur over creativiteit’):

  • Originele dingen bedenken of maken
  • De beste oplossing kiezen (zoals voor een idee of product)
  • Uitzoeken hoe iets in elkaar zit
  • Dingen van verschillende kanten bekijken
  • Vlot met veel verschillende ideeën kunnen komen
  • Verschillende ideeën met elkaar verbinden
  • Risico’s en fouten maken zien als kans om te leren
  • Flexibel zijn

Daarnaast vullen ze die aan met een aantal aspecten van het creatieve proces: het vrij denken en scheppen van bestaande ideeën/producten in nieuwe situaties of deze op andere manieren kunnen toepassen. En ze noemen een aantal technieken die bij creatieve processen horen: creatieve denktechnieken zoals besloten in termen als ‘convergeren’ en ‘divergeren’ en creatieve (ambachtelijke) technieken zoals tekenen en schilderen en het hebben en gebruiken van ‘creatieve kennis’ (bijvoorbeeld kennis over creatieve technieken).

Daarnaast noemen respondenten kenmerken van creatieve personen: (zelf)vertrouwen hebben, speels zijn, beeldend denken, kansen en mogelijkheden zien en snel kunnen schakelen. Tot slot benoemen ze een kenmerk van een creatieve omgeving: multidisciplinair werken en denken.

We zien ook wat accentverschillen tussen de groepen onderwijsprofessionals en het bedrijfsleven. Docenten noemen bijvoorbeeld het belang van verschillende ideeën met elkaar verbinden terwijl andere onderwijsprofessionals flexibiliteit en multidisciplinair werken noemen. Het werkveld noemt het belang van snel kunnen schakelen.

De deelnemers van de peiling geven naast een eigen beschrijving van creativiteit ook het belang aan van voorgelegde onderdelen van creativiteit. Deze onderdelen komen uit de genoemde inventarisatie van wetenschappelijke publicaties over creativiteit naar voren. De volgende vijf onderdelen van creativiteit vinden de respondenten het meest belangrijk (in volgorde van belangrijkheid):

  1. Verschillende ideeën met elkaar verbinden
  2. Originele dingen bedenken of maken
  3. Risico’s en fouten maken zien als kans om te leren
  4. Dingen van verschillende kanten bekijken
  5. Vlot met veel verschillende ideeën kunnen komen

In de peiling werd de deelnemers ook de vraag gesteld om een aspect van creativiteit te noemen die ze nog misten in de vragenlijst. Aanvullend noemen zij het belang van samenwerken en een open houding. Andere genoemde aspecten van creativiteit geven vooral verdieping en bredere inkleuring van de eerder bevraagde onderdelen van creativiteit.

Vlog over Creativiteit

Thijmen Oor en Kristie Evers

Thijmen en Kristie zijn beide studenten van Klas21. Ze zijn op Strijp S in Eindhoven en op hun school SintLucas. Zij hebben medestudenten gevraagd om mee te denken over creativiteit en docenten geïnterviewd over deze 21ste-eeuwse vaardigheid. Want tsja…wat ís creativiteit eigenlijk?

Meer vlogs van Klas21

Literatuur over Creativiteit

Creativiteit is belangrijk, stellen verschillende bronnen. Creativiteit wordt belangrijk gevonden voor het persoonlijk, sociaal en beroepsmatig functioneren van mensen en het functioneren van de samenleving in zijn geheel. Creativiteit is op persoonlijk vlak bijvoorbeeld belangrijk voor de (geestelijke) gezondheid en zelfontplooiing (cf. Oosterheert  & Meijer, 2017) en op sociaal vlak voor het omgaan met conflicten en problemen. Daarnaast is creativiteit belangrijk om te slagen op de arbeidsmarkt en voor het economisch en maatschappelijk functioneren van de samenleving. Denk aan innovatie en kennisontwikkeling, die op de arbeidsmarkt steeds belangrijker worden onder invloed van technologisering en internationalisering van de samenleving (cf. Christoffels & Baay, 2016; Ferrari, Cachia, Ala-Mutka & Punie, 2010; SLO, 2017). Creativiteit is dus belangrijk voor het functioneren van mensen en samenlevingen, maar wat verstaan we eigenlijk onder creativiteit?

Wat is creativiteit?

Een terugkerende omschrijving van creativiteit is het proces waarmee een idee of product wordt bedacht of ontwikkeld dat origineel en (het best) passend is (zie bijvoorbeeld Christoffels & Baay, 2016). De twee elementen van creativiteit uit deze omschrijving, zijnde originaliteit en gepastheid, zie je veelvuldig terug in de inventarisatie van nationale en internationale publicaties die we deden. De nadruk ligt daarbij op originaliteit en gepastheid als uitkomst van een creatief proces. Bij originaliteit  gaat het om bedenken of maken van vernieuwende, soms ongebruikelijke ideeën en producten (bijv. SLO, 2017). In extreme vorm staan deze ideeën en producten buiten de bestaande patronen, tradities en paradigma’s of veranderen ze deze zelfs (Welling, 2007). Bij gepastheid gaat het om het selecteren van de beste oplossing: ideeën en producten die het meest functioneel of waardevol zijn binnen een gegeven context. Deze context wordt bijvoorbeeld gevormd door de eisen waaraan de oplossing moet voldoen, maar bijvoorbeeld ook de sociale en culturele omgeving (zoals inhoudelijk experts; Gajda, Karwowski, & Beghetto, 2016).

Naast elementen van creativiteit waarbij de nadruk ligt op de uitkomst van creativiteit, benadrukken veel bronnen het belang van andere aspecten van creativiteit. Een bekende en handzame categorisatie van deze aspecten is die volgens de indeling van Rhodes (1961). Naast creativiteit als uitkomst, die Rhodes “product” noemt, kunnen we drie andere categorieën van creativiteit onderscheiden: “process”, “person” en “press”. “Process” gaat over vaardigheden rondom het creatieve proces: manieren waarop tot creatieve uitkomsten gekomen wordt. Er zijn verschillende processen, stappen en cycli die in de literatuur beschreven worden. Grofweg gaat het daarbij om twee processen die elkaar (vaak cyclisch) opvolgen: het begrijpen van de werkelijkheid en het generen van ideeën. Twee kernaspecten van dit begrijpen zijn het uitzoeken van hoe deze werkelijkheid (bijvoorbeeld bestaande ideeën en producten, wensen van doelgroep) in elkaar zit en deze werkelijkheid vanuit (nieuwe) verschillende kanten bekijken (zie bijvoorbeeld Lucas,  Claxton, & Spencer, 2013).

Bij het genereren van ideeën gaat het om het (vlot) komen met ideeën (bijvoorbeeld brainstormen) en ideeën met elkaar verbinden (associëren; zie bijvoorbeeld van de Kamp, Admiraal, & Rijlaarsdam, 2016). Om tot deze creatieve processen en producten te komen worden tot slot ook meer persoonlijke kenmerken van creativiteit in de literatuur genoemd, ook wel gecategoriseerd als (a creative) “person” of een creatieve mindset (Rhodes, 1961). Zo is het zien van risico’s en fouten als kans om te leren belangrijk, bijvoorbeeld om vrij te kunnen denken en werken aan ideeën en producten (bijv. Mullet, Willerson, Lamb, & Kettler, 2016). Gelinkt hieraan is ook flexibiliteit belangrijk, bijvoorbeeld om in staat te zijn (vlot) verschillende perspectieven in te nemen en ideeën te genereren en te verbinden. Tot slot valt (creative)“press”, of te wel het culturele en fysieke klimaat te onderscheiden, die belangrijk zijn voor het mogelijk maken en stimuleren van de andere categorieën van creativiteit. Hier kan dus ook bewust op worden ingespeeld om persoonlijke creativiteit of creativiteit van anderen (bijv. in het onderwijs) te stimuleren, zoals het optimaal benutten van denkkracht binnen een team. Creatieve aspecten die onder deze categorie vallen worden echter wat minder frequent in de literatuur genoemd en daardoor niet opgenomen in onderstaand overzicht.

Samengevat, laat creativiteit zich in verschillende producten, processen en persoonlijke kenmerken (en omgevingskenmerken) vertalen. Op een rij, behelzen deze:

  • Originele dingen bedenken of maken
  • De beste oplossing kiezen (zoals voor een idee of product)
  • Uitzoeken hoe iets in elkaar zit
  • Dingen van verschillende kanten bekijken
  • Vlot met veel verschillende ideeën kunnen komen
  • Verschillende ideeën met elkaar verbinden
  • Risico’s en fouten maken zien als kans om te leren
  • Flexibel zijn