Leren leren

Kompas21 / De 10 vaardigheden / Leren leren

Leren leren

In de maand oktober 2018 stond Leren leren centraal. Gastschool deze maand was Grafisch Lyceum Utrecht.

Grafisch Lyceum Utrecht
Leren

Group Design Room Leren leren

Oktober, wat betekent dat de vaardigheid Leren leren aan de beurt was! Een interessante vaardigheid om over na te denken, waarvoor het Grafisch Lyceum Utrecht de gastschool. Samen met de grafische studenten, docenten en mensen uit het werkveld gaf deze middag ons interessante nieuwe inzichten voor ons instrument!

GDR Leren leren bij GLU

Top 5 aspecten leren leren

Na een goede brainstorm, uitwisseling en discussies zijn we gezamenlijk tot de volgende top vijf van aspecten gekomen die leren leren kenmerken:

  1. Motiveren van jezelf en anderen
  2. Omgaan met feedback
  3. Doelen stellen en nastreven
  4. Reflecteren
  5. Leerstrategieën bedenken en inzetten

Opvallend was dat het aspect ‘growth mindset’ wel hoog in de ranking stond maar dat de groep van mening was dat dit aspect beter in de andere onderdelen verweven kan worden. Dit aspect is dus meegenomen in de uitwerking van de rubrics.

Reflectie op samenwerking

Ook deze interactieve GDR gaf een mooi beeld van wat samenwerking tussen studenten, docenten en mensen uit het werkveld kan opleveren. De groepen waren goed gemixt en hieruit ontstonden boeiende discussies en uitwisselingen. De deelnemers gaven na afloop aan gestimuleerd te worden door in deze setting samen te werk te gaan.

Verschillende leren leren-aspecten werden flink verkend en bediscussieerd. Door middel van plenair bespreken kwam de groep tot gezamenlijke conclusies. Drie uur lang verschillende werkvormen en samenwerkingsopdrachten leek de groep niet uit te putten én met resultaat! Genoeg input om verder mee aan de slag te gaan.

Leren van elkaar en nieuwe inzichten

Hoe kan het ook anders, het gezamenlijk hebben over ‘leren leren’ leidt tot leren van elkaar en tot nieuwe inzichten. Een voorbeeld, tijdens de GDR ontstond er een interessante discussie over ‘fouten durven maken’ als mogelijk aspect van leren leren. “In de praktijk anders wordt omgegaan met het aspect ‘fouten durven maken’ dan in het onderwijs.” Een scherpe constatering van een van de deelnemers. En hoe zit dat dan? In het onderwijs geldt fouten durven maken als een kans om te leren en wordt fouten durven maken als het ware gestimuleerd. In de beroepspraktijk wordt fouten durven maken minder toegejuicht, omdat het maken van fouten minder positieve gevolgen kan hebben. Juist vanwege de verschillende perspectieven op ‘Fouten durven maken’, eindigde dit aspect uiteindelijk niet in de top vijf aspecten van leren leren. Dit met elkaar verkennen van verschillen én overeenkomsten maakt zo’n GDR sessie bijzonder leerzaam.

Peiling over Leren leren

Meningen over de vaardigheid Leren leren zijn aan de hand van een online peiling opgehaald bij zo’n 40 mbo-studenten, mbo-docenten, andere onderwijsprofessionals binnen en buiten het mbo en het werkveld.

Waar denken studenten aan bij Leren leren?

Leren leren heeft volgens studenten betrekking op het verwerken van informatie en leerstof, op school en daarbuiten. Het goed onthouden van informatie of kennis en het toepassen ervan hoort daar volgens de studenten bij. Studenten noemden ook het zelf op onderzoek uitgaan, dingen ervaren, en iets doen zonder er bij na te denken hoe je dat moet doen.

Doen en weten

De andere deelnemers aan de peiling associeerden Leren leren onder andere met aspecten die studenten moeten doen of kunnen en aspecten die studenten moeten weten of kennen. De volgende aspecten werden hierbij genoemd: begrijpen en ordenen van informatie, leerstrategieën, het plannen van leertaken, je leerproces monitoren en daarop reflecteren, bewust vragen stellen over en keuzes maken in je leerproces, ontdekken op welke manieren je het beste leert, de juiste omstandigheden weten te creëren om je te concentreren, en weten bij wie je om hulp kunt vragen.

Ook in de literatuur wordt bij Leren leren, ook wel metacognitie genoemd, onderscheid gemaakt tussen vaardigheden (doen) en kennis (weten). Op basis van de literatuur zijn de volgende vaak terugkerende kenmerken van Leren leren voorgelegd in de peiling:

  • Weten hoe je zelf graag leert
  • Weten wat je goed of minder goed kunt
  • Weten hoe je je eigen denken of leren kunt beïnvloeden
  • Verschillende leerstrategieën kennen
  • Weten hoe en wanneer welke leerstrategie handig is
  • Een geschikte leerstrategie kiezen en gebruiken bij een opdracht of taak
  • Een planning maken voor opdrachten of taken
  • Nagaan of je een taak of opdracht goed begrepen hebt
  • Tussentijds evalueren of je een opdracht of taak goed maakt
  • Reflecteren op hoe je leert
  • Achteraf evalueren of je een leerdoel behaald hebt.

Een terugkerende suggestie ter aanvulling op deze lijst, was oefenen of doen. In de peiling is dit niet verder toegelicht. Onduidelijk is dus wat de deelnemers aan de peiling hiermee bedoelden. De GDR-sessie bood de gelegenheid om in te zoomen op deze toevoeging. Ook in de GDR werden oefenen en doen namelijk genoemd als mogelijke kenmerken van Leren leren. Doen was volgens de deelnemers aan de GDR op te vatten als het overgaan tot actie, oefenen als het herhalen om iets in de vingers te krijgen.

Kijkend naar de lijst met kenmerkende aspecten van Leren leren vonden de deelnemers een planning maken voor opdrachten of taken, het kennen van verschillende leerstrategieën en het achteraf evalueren of je een leerdoel behaald hebt minder goed passen bij deze vaardigheid. Over het aspect “Weten hoe je zelf graag leert” waren de meningen erg verdeeld. Dit antwoord werd even vaak gekozen als het minst goed en als het best passend bij Leren leren.

Drie belangrijkste aspecten van Leren leren

De meningen van de studenten over wat nu het belangrijkste aspect van Leren leren liepen erg uiteen. Docenten waren minder verdeeld. Zij vonden met name “Weten hoe en wanneer welke leerstrategie handig is” en “Een geschikte leerstrategie kiezen en gebruiken bij een opdracht of taak” kenmerkend voor Leren leren. Op basis van de meningen van alle deelnemers tekent zich de volgende top drie van kenmerkende aspecten van Leren leren af:

  1. Reflecteren op hoe je leert
  2. Een geschikte leerstrategie kiezen en gebruiken bij een opdracht of taak
  3. Weten hoe je je eigen denken of leren kunt beïnvloeden
persoon-vierkant-man

Blog over Leren leren

Column/blog

Lees hier binnenkort de blog over Leren leren!

Deelnemende scholen aan KOMPAS21 schrijven een blog over ‘hun’ vaardigheid. Lees hier binnenkort een blog over Leren leren.

Lees verder

Deelnemers Grafisch Lyceum Utrecht over de GDR-sessie Leren leren

Lees hier een verslag van de deelnemers aan de GDR op 18 oktober bij het Grafisch Lyceum Utrecht.

Lees verder

Literatuur over Leren leren

Leren leren wordt gezien als een belangrijke vaardigheid in het kader van bijvoorbeeld zelfstandig en een leven lang leren. Niet vreemd dus, dat ook leren leren onderdeel is van de 21ste-eeuwse vaardigheden. Zelfstandig leren en leren gedurende je loopbaan zijn immers belangrijk in deze tijd.

De term Leren leren is nauw verwant met het begrip metacognitie. De oorsprong van het begrip metacognitie dateert uit het einde van de jaren 70 van de vorige eeuw. John Flavell was een van de eerste onderzoekers die deze term gebruikte, waarmee hij kortweg doelde op denken over het denken. Hij onderscheidde zowel metacognitieve kennis als metacognitieve ervaringen. Metacognitieve kennis is volgens Flavell de kennis over factoren die van invloed zijn op cognitieve processen. Grofweg worden drie factoren onderscheiden: de persoon, de taak die voorligt en de strategie die ingezet wordt. Metacognitieve ervaringen hebben volgens Flavell betrekking op het leerproces zelf en de voortgang die iemand daarin boekt of zal boeken.

In algemene zin wordt met metacognitie kennis over kennis bedoeld (zie o.a. Lai, 2011; Christoffels & Baay, 2016). Oftewel: weten wat je weet en, in termen van leren leren, weten wat, hoe en waarom je leert. Wat zijn volgens de literatuur nu kenmerkende aspecten van leren leren?

Wat is Leren leren?

Leren leren verwijst naar het ontwikkelen van vaardigheden die van belang zijn voor het opdoen en toepassen van (nieuwe) inzichten. Het is een verzamelterm voor zowel kennis- als vaardigheidsaspecten. Met kennis wordt dan bijvoorbeeld de kennis bedoelt die je hebt over jezelf als lerende, over je eigen niveau van kennis en vaardigheden, over leerstrategieën, en over factoren die van invloed kunnen zijn op het leerproces. Bij vaardigheden kun je denken aan het plannen van het leerproces, het inzetten van strategieën of middelen, het monitoren van de voortgang, het inschatten van eigen prestaties, het evalueren van het leerresultaat of het behalen van leerdoelen en het verwerken van informatie. Reflectie en feedback spelen een belangrijke rol in het leren leren. In nationale en internationale literatuur worden de volgende aspecten van leren leren regelmatig genoemd:

  • Weten hoe je zelf graag leert
  • Weten wat je goed of minder goed kunt
  • Weten hoe je je eigen denken of leren kunt beïnvloeden
  • Verschillende leerstrategieën kennen
  • Weten hoe en wanneer welke leerstrategie handig is
  • Een geschikte leerstrategie kiezen en gebruiken bij een opdracht of taak
  • Een planning maken voor opdrachten of taken
  • Nagaan of je een taak of opdracht goed begrepen hebt
  • Tussentijds evalueren of je een opdracht of taak goed maakt
  • Reflecteren op hoe je leert
  • Achteraf evalueren of je een leerdoel behaald hebt.