Sociale & culturele vaardigheden
In de maand maart 2018 stonden Sociale & culturele vaardigheden centraal. Gastschool deze maand was ROC Mondriaan.
Group Design Room Sociale & culturele vaardigheden
De kop is er echt af! Tijdens de maand van Sociale & culturele vaardigheden was het tijd voor de Group Design Room (GDR) over deze vaardigheden. Deze keer waren we te gast bij ROC Mondriaan in Den Haag.
Diverse groep deelnemers
Er was een mooie diverse groep deelnemers aanwezig: een aantal studenten, veel docenten en onderwijsondersteunend personeel en een aantal mensen uit het bedrijfsleven. Ook bij deze GDR-sessie was goed te merken dat deze rijke mix aan mensen zorgt voor diverse, interessante input en gesprekken.
Van brainstormsessie naar top 5
Mooi om te merken dat tijdens een relatief korte brainstormsessie over wat sociale & culturele vaardigheden (in het mbo) inhouden, de deelnemers een vergelijkbaar totaalbeeld laten zien als wat er uit de literatuurstudie naar voren komt!
De top 5 die uit het stemproces naar voren kwam is:
- Respect (voor jezelf en anderen) en gelijkwaardigheid
- Van elkaar leren
- Kennis van culturen: zoals normen, waarden, gedragsregels
- Omgevingsbewust
- Empathie
Wanneer we de verschillende groepen (studenten, docenten enz.) vergelijken zie je geen grote verschillen. Opvallend is dat studenten wat meer focussen op concrete interpersoonlijke gedragingen en niet zo zeer op normen/waarden/gedragsregels in algemene zin. Die laatste (nummer 3 uit de top 5) staat dan ook niet hun top 5.
Concept rubric
Hierna zijn deze vijf items uitgewerkt in een concept rubric. Dit levert al een heel mooi eerste beeld op van wat we onder deze aspecten verstaan en hoe een mogelijke niveau-opbouw eruit kan zien. De groep gaf aan dat dit best een lastige klus is, omdat het enerzijds vraagt om omschrijving van concrete gedragingen en kennis- en houdingsaspecten en anderzijds gesprekken oproept over wat fundamentele zaken zijn binnen deze vaardigheid.
Tips voor het instrument
Aan het eind is nog een aantal mooie tips en feedbackpunten voor het te ontwikkelen instrument, dat uiteindelijk de vorderingen op de 21ste-eeuwse vaardigheden in kaart zal brengen, meegegeven. Bijvoorbeeld om te kijken naar mogelijkheden om een en ander ook beeldend te maken en te ondersteunen met een casus of praktijkvoorbeeld. Deze tips nemen we mee in de verdere ontwikkeling van het instrument KOMPAS21.
In de online peiling onder zo’n 160 mbo-studenten, mbo-docenten, andersoortige onderwijsprofessionals in het mbo en bedrijfsleven vroegen wij hoe zij denken over sociale & culturele vaardigheden.
In omschrijvingen van studenten zelf ligt de nadruk op het goed om kunnen gaan met anderen en met name met anderen die een andere cultuur hebben. Goede communicatie vinden veel studenten daarbij belangrijk. Dezelfde type omschrijvingen worden door onderwijsprofessionals en het bedrijfsleven genoemd maar aangevuld met het belang van zelfkennis, zelfreflectie en de verhouding van jezelf tot de ander.
Daarnaast beoordeelden deelnemers aan de peiling het belang van voorgelegde onderdelen van sociale & culturele vaardigheden. Deze onderdelen kwamen uit een inventarisatie van nationale en internationale publicaties naar voren (zie voor een beschrijving hiervan ‘literatuur over sociale & culturele vaardigheden’).
De volgende vijf onderdelen van sociale & culturele vaardigheden werden het meest belangrijk gevonden (in volgorde van belangrijkheid):
1. Openstaan voor mensen met een andere cultuur
2. Op een sociale manier omgaan met anderen
3. Mensen met een andere achtergrond begrijpen
4. Je in anderen inleven
5. Bijdragen aan de samenleving
In de peiling werd de deelnemers ook de vraag gesteld om een aspect van sociale & culturele vaardigheden te noemen die ze nog misten in de vragenlijst. Dit gaf vooral verdieping en bredere inkleuring van de eerder bevraagde vaardigheden. Zo kon ‘open staan voor mensen met een andere cultuur’ verbonden worden aan het belang van ruimdenkendheid. Daarnaast kwamen een paar aanvullende vaardigheden naar voren: netwerken en flexibiliteit.
Praktijkvoorbeeld Arjan van Oostenbrugge
Literatuur over Sociale & culturele vaardigheden
Sociale & culturele vaardigheden zijn belangrijk, stellen verschillende bronnen. Sociale & culturele vaardigheden worden belangrijk gevonden voor het persoonlijk, sociaal en beroepsmatig functioneren van mensen in een samenleving die steeds pluriformer en internationaler wordt. (Groepen) mensen met verschillende leefwijzen en achtergronden worden door deze veranderingen in de samenleving steeds afhankelijker van elkaar, waardoor het belang van vaardigheden die bijdragen aan het goed om kunnen gaan met deze onderlinge verschillen toeneemt. Ook voor het maatschappelijk functioneren zijn deze vaardigheden belangrijk, zoals voor de sociale cohesie in de samenleving (cf. Petit & Verheijen, 2015). Maar wat zijn nu eigenlijk sociale & culturele vaardigheden?
Wat zijn sociale & culturele vaardigheden?
Sociale & culturele vaardigheden worden voornamelijk omschreven als de vaardigheden om in uiteenlopende situaties samen te leven, leren en werken met (groepen) mensen die van elkaar verschillen (cf. Christoffels & Baay, 2016). Er wordt vooral gewezen op verschillen in sociale en culturele achtergrond. Hierbij gaat het om cultuur in brede zin: hoe mensen denken en doen en zich verhouden tot elkaar en de wereld om hen heen. Culturele verschillen kunnen gerelateerd zijn aan leeftijd, taal, cognitieve of fysieke capaciteiten, gender, religie en etniciteit (SLO, 2017).
Een eerste inventarisatie van nationale en internationale publicaties over sociale & culturele vaardigheden laat zien dat de nadruk vooral ligt op de vaardigheden die nodig zijn om op een goede manier om te gaan met verschillen tussen (groepen) mensen. Grofweg zijn deze vaardigheden in twee groepen onder te verdelen in: enerzijds het (her)kennen van verschillen en anderzijds de houding en handelingsvaardigheden om met verschillen om te kunnen gaan.
(Her)kennen van verschillen. Bij deze groep vaardigheden gaat het om het herkennen van verschillen, kennis hebben over deze verschillen en begrijpen hoe deze verschillen mensen beïnvloeden, zoals in hun meningsvorming. Bij kennis over verschillen gaat het enerzijds om kennis van de eigen cultuur en samenleving, zoals de taal en staatsinrichting. Anderzijds gaat het om kennis over (groepen) mensen die anders zijn dan jijzelf, zoals kennis over de meest voorkomende religies in de samenleving.
Omgaan met verschillen. Bij deze groep vaardigheden gaat het om houdingen en gedragingen ten aanzien van (groepen) mensen die verschillen. Een tolerante houding ten aanzien van verschillen wordt erg belangrijk gevonden. Hierbij gaat het om het respecteren van verschillen en het afwijzen van vooroordelen en discriminatie. Sommige publicaties noemen ook het belang van het accepteren en/of het waarderen van verschillen. Daarnaast wordt een aantal gedragingen genoemd die belangrijk zijn in de sociale omgang met anderen: het gebruiken van gepaste sociale omgangsvormen en -codes (‘hoe hoort het’), goed kunnen samenwerken en het om kunnen gaan met conflicten. Hierbij kan gedacht worden aan het inleven in anderen en rekening houden met anderen, maar ook assertiviteit en het kunnen oplossen van conflicten.
Sommige publicaties verbreden het begrip “sociale & culturele vaardigheden”. Een aantal publicaties schaart ook aspecten van persoonlijke ontwikkeling en verantwoordelijkheid onder deze vaardigheden. Het beheersen van deze persoonlijke vaardigheden kunnen worden gezien als belangrijke voorwaarden om met anderen om te kunnen gaan. Hierbij kan gedacht worden aan het goed voor jezelf zorgen, zelfreflectie, waarbij het onder andere gaat om het nadenken over je eigen cultuur en leefstijl, en zelfexpressie: het verwoorden van je gedachten en emoties. Daarnaast noemen sommige publicaties ook mediawijsheid als een belangrijk(e voorwaarde) voor sociale en culturele vaardigheden. Zo is het kunnen vinden en filteren van betrouwbare en bruikbare informatie belangrijk om kennis te vergaren over andere culturen en (vervolgens) goed om te kunnen gaan met mensen die verschillen. In andere publicaties wordt het begrip nog breder getrokken en wordt ook maatschappelijke betrokkenheid, zoals een positieve bijdrage leveren aan je omgeving (bijv. vrijwilligerswerk), geschaard onder “sociale en culturele vaardigheden”.
Samengevat, laten sociale- en culturele vaardigheden zich in uiteenlopende kennis, denkprocessen, houdingen en gedragingen vertalen. Op een rij, behelzen deze:
- Het land waarin je woont kennen
- Over je eigen cultuur nadenken
- Mensen met een andere achtergrond begrijpen
- Openstaan voor mensen met een andere cultuur
- Je in anderen inleven
- Op een sociale manier omgaan met anderen
- Samenwerken
- Met problemen en ruzies omgaan
- Bijdragen aan de samenleving
- De Nederlandse taal kunnen gebruiken
- Over jezelf nadenken
- Voor jezelf zorgen
- Mediawijs zijn (bijvoorbeeld met (sociale) media als internet, televisie en krant kunnen omgaan)